Dojrzałość szkolna dziecka a gotowość szkoły do przyjęcia dziecka.

 

Dojrzałość szkolna dziecka a gotowość szkoły do przyjęcia dziecka.

 

 

         XXI wiek niesie ze sobą ogromne zmiany i przewrót nie tylko w edukacji ale i w życiu codziennym. Ludzie żyjący w ciągłym pośpiechu, zapracowani podążający do jasno określonego celu - wartości materialne. W tym wszystkim osadzone dziecko, zagubione często widziane przez rodzica tylko kilka godzin w ciągu dnia. Większość czasu spędzające w murach przedszkola, szkoły –przebywające głównie w gronie nauczycieli i rówieśników. Posiadające podstawowe potrzeby: fizjologiczne, bezpieczeństwa, miłości i przynależności, a w tym też samorealizacji i rozwijania zainteresowań. Dziecko, które poszukuje prawdy o otaczających rzeczach, wykazuje zainteresowanie tworzeniem lub odkrywaniem, prezentuje indywidualny sposób myślenia i działania, lub bierne oczekujące na pomoc ze strony dorosłego. Należy wiec zadać sobie kilka  pytań: 1. Co to jest dojrzałość szkolna? Jaka jest rola nauczyciela w procesie edukacji dziecka? Czy szkoła jest gotowa do przyjęcia dziecka?

 

Kilka słów o dojrzałości  i gotowości szkolnej.

Właściwe przygotowanie dziecka do szkoły stało się jednym z priorytetowych rozważań psychologów i pedagogów. Nie tylko rodzice i opiekunowie zastanawiają się w jaki sposób pomóc dziecku w przekroczeniu progu szkoły. Rozpoczęcie nauki w klasie pierwszej jest momentem przełomowym dla dziecka. To wkroczenie w  nowy etap i sprostanie wielu wymaganiom wynikającym z roli ucznia[1]. Podjęcie przez dziecko obowiązku szkolnego wiąże się z początkiem nowego, bardzo ważnego etapu w jego życiu. Przechodząc z wieku przedszkolnego w wiek wczesnoszkolny ulega zmianie podstawowa forma działalności dziecka. Dotąd była to zabawa. Teraz będzie nauka. Osiągnięcia w nauce stają się podstawowym kryterium oceny dziecka. Jednak, aby dziecko mogło sprostać wymaganiom szkolnym i w pełni się rozwijać musi osiągnąć dojrzałość szkolną.
 Doniosłą sprawą staje się zapewnienie optymalnych warunków, które sprawią, iż wkroczenie w mury  szkoły będzie dla dziecka kontynuacją procesu dydaktycznegorozpoczętego w przedszkolu, nie zaś gwałtowną  zmianą budzącą negatywne emocje.

Warunkiem płynnego przejścia na kolejny etap edukacji jest spełnienie przez dziecko wymagań określonych w Podstawie Programowej Wychowania Przedszkolnego a co się z tym wiąże osiągnięcia  dojrzałości szkolnej.

      Termin dojrzałość szkolna jest rozpatrywana przez wielu badaczy. Różne definicje tego pojęcia są wynikiem analizy dojrzałości szkolnej z punktu widzenia takich nauk jak: biologia, pedagogika, psychologia czy też dydaktyka. W literaturze psychologicznej i pedagogicznej spotykamy terminy: gotowość szkolna, dojrzałość szkolna, a także przygotowanie dziecka do szkoły. Określenia te traktowane są raczej jako tożsame i używane zamiennie.
     Problem dojrzałości szkolnej należy do zagadnień dynamicznych i zmiennych.  Wraz z rozwojem szkolnictwa zagadnienie gotowości przechodziło liczne ewolucje i wiązało się z coraz to szerszym spojrzeniem na problem. Początkowo w rozważaniach nad dojrzałością szkolną zwracano uwagę na rozwój procesów umysłowych, które były potrzebne do nauki czytania, pisania oraz matematyki. Stopniowo zaczęto uwzględniać inne czynniki, które okazały się niezbędne w procesie nauczania i uczenia się dziecka. Wśród nich znajdujemy min.:

 

-zdolność do celowego działania i wypełniania zadań,

-podporządkowanie się określonym wymaganiom,

- umiejętność nawiązywania kontaktów społecznych[2].

W encyklopedii pedagogicznej znajdujemy informację, iż dojrzałość szkolna to poziom rozwoju fizycznego, intelektualnego i społecznego dziecka umożliwiający mu udział w życiu szkolnym, opanowanie wiadomości, umiejętności i nawyków określonych programem nauczania klasy pierwszej[3]. Dojrzałość szkolna jest postrzegana jako współdziałanie dwóch powiązanych ze sobą procesów. Jest to dojrzewanie organizmu, czyli właściwości psychofizyczne jednostki. Drugim procesem jest uczenie się- czyli gromadzenie informacji o rzeczywistości, która nas otacza.

Inną definicję dojrzałości szkolnej znajdujemy w encyklopedii psychologii. Mówi się tam bowiem o dojrzałości szkolnej jako osiąganiu przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego i społecznego, który umożliwia mu podjęcie nauki szkolnej[4]. Dojrzałość szkolna rozpatrywana jest w dwóch aspektach: statycznym i dynamicznym. Pierwszy z nich jest określany jako poziom rozwoju dziecka w momencie wstąpienia do szkoły. Drugi (dynamiczny) jak sama nazwa wskazuje - jest procesem długotrwałych działań, które wpływają na zmianę właściwości podmiotu uczącego się. Obejmuje bowiem okres poprzedzający naukę szkolną, kiedy dziecko zdobywa nowe wiadomości i doświadczenie na drodze dojrzewania i uczenia się. Takie podeście prezentuje S. Szuman, który gotowość szkolną traktuje jako osiąganie przez dzieci takiego rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne uczenie się i wychowanie w klasie pierwszej[5].

Powiązanie dojrzałości szkolnej z różnymi sferami rozwoju dziecka widoczne jest w stanowisku prezentowanym przez E.Waszkiewicz. Twierdzi bowiem, że wzajemna zgodność poziomów rozwoju daje możliwość sprostania różnym wymaganiom szkoły[6].

Podobne podejście do tego terminu prezentuje W. Okoń stwierdza, iż  dojrzałość to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego, fizycznego, społecznego i psychicznego jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych dla klasy pierwszej[7].  Na dojrzałość dziecka ma wpływ stan zdrowia dziecka oraz jego indywidualne predyspozycje i  zdolności.  Ogromną rolę przypisuje również środowisku, w jakim przyszło dziecku żyć i dorastać.

Wraz z rozwojem psychologii i pedagogiki dokonywały się zmiany w rozumowaniu pojęcia dojrzałość szkolna. W świetle współczesnej edukacji zaznacza się rozważanie kwestii gotowości szkolnej. Granice między dojrzałością szkolną a gotowością szkolną nie są jednak  bliżej określone. Współczesne badania psychologiczne dowodzą bowiem, że za rozwój nie jest odpowiedzialne tylko dojrzewanie biologiczne. Zaznacza się bowiem silna korelacja dojrzewania biologicznego z czynnikami środowiskowymi i procesem uczenia się[8]. Dojrzałość szkolna opisuje aktualny rozwój dziecka w zakresie przygotowania do podjęcia nauki szkolnej[9].

M. Grochowlaska uważa, że gotowość szkolna pozostaje w ścisłych relacjach z nauczaniem, uczeniem się i wychowaniem. Nie jest procesem samorzutnym, lecz w dużej mierze zależnym od pracy jaką włożyli rodzice i nauczyciele w przygotowanie dziecka do szkoły[10].

Jak mówi A.Brzezińska gotowość jest stanem rozwoju dziecka będącym rezultatem dojrzewania oraz dotychczasowego treningu wychowawczego(...)[11]. Przejawem dojrzałości jest dostrzeganie  przez dziecko korzyści jakie płyną ze wskazówek dorosłego oraz zrozumienie niebagatelnej roli komunikacji międzyludzkiej w procesie gromadzenia wiedzy.

 

          Stymulowania rozwoju dziecka

Jak podaje słownik współczesnego języka polskiego stymulować to nic innego jak oddziałując czymś na organizm, zwiększać intensywność procesów w nim zachodzących[12]. Podobną definicję znajdujemy w słowniku języka polskiego, w którym stymulować znaczy:

 

- wzmagać procesy życiowe organizmu, działać jako impuls, bodziec;

- pobudzać do działania, podniecać, zachęcać

 

Ważne zatem staje się pojawienie w całym procesie bodźca zwanego stymulatorem, który ma za zadanie zwiększyć aktywność organizmu. Analizując różne definicje można stwierdzić, iż bodziec to jakiś zewnętrzny czynnik,  impuls bądź zachęta - wprowadzony w określony proces celem wywołania pożądanych zmian. Stymulowanie rozwoju dzieci jest jednym z podstawowych zadań przedszkola i szkoły. Zgodnie z koncepcją A. Klim-Kilmszewskiej wiek rozwojowy nie zawsze pozostaje w zgodzie z wiekiem biologicznym[14]. Należy wziąć pod uwagę, iż w grupie przedszkolnej jak i szkolnej znajdują się dzieci o zróżnicowanym poziomie wiedzy przedmiotowej, różnym poziomie rozwoju umysłowego, emocjonalnego i społecznego oraz o różnych możliwościach poznawczych. Zatem kluczową rolą nauczyciela jest orientacja we właściwościach poznawczych dziecka a  w szczególności:

–  obserwacja dziecka;

– dostrzeżenie indywidualnych  potrzeb;

–  likwidacja bądź częściowe złagodzenie  zaburzeń czy defektów w rozwoju oraz poznanie ich przyczyn;

–  rozwijanie zdolności i zainteresowań;

–  prawidłowe dobierane i stosowanie metod oraz technik oddziaływań wychowawczych.

Stymulowanie rozwoju przebiega w różnych formach min. w toku kontaktów indywidualnych, w czasie pracy z odpowiednio dobranymi zespołami a przede wszystkim ma miejsce podczas zabaw i zajęć z całą grupą

E. Gruszczyk-Kolczyńska zwraca uwagę na to, iż działalność stymulacyjna powinna być celowa oraz ściśle wyrażona  w intensywnym wspomaganiu naturalnego rozwoju dziecięcego rozumowania w połączeniu z kształtowaniem nabytych umiejętności.

 

Stymulowanie powinno opierać się na określeniu sfery najbliższego rozwoju, oraz zmierzać 

 do utrwalania, uogólniania, zróżnicowanie i doskonalenia sprawności dziecka[16]. Ważne staje się stworzenie odpowiednich warunków, które umożliwią ujawnienie się możliwości rozwojowych dziecka. Takie warunki jest w stanie zapewnić dziecku dorosły, który powinien stanie dostrzec poznawczy zapał dziecka i go podtrzymywać.

Dorośli stymulują rozwój dziecka poprzez:

-stwarzanie sytuacji do podejmowania działań wykraczających poza aktualne możliwości;

-udzielanie wsparcia w trakcie podejmowanych aktywności.

Zwraca się uwagę na zaangażowanie nauczyciela w  budowanie i konstruowanie pomostu między obecnym miejscem w rozwoju dziecka a miejscem do którego zdąża[18]  Rola nauczyciela polega na wyzwalaniu potencjalnych sił i wartości wewnętrznych ucznia w ciągłym wzbogacaniu jego osobowości ku przekraczaniu siebie z dnia dzisiejszego, w uczeniu sztuki wyboru wartości, stymulowaniu procesu zmiany ku podnoszeniu, wzmacnianiu aktywności dziecka w różnych aspektach[19]. Zatem nauczyciel musi podjąć wiele czynności aby móc starać się pracować zuczniem.  Podejmowane działania powinny skupić się wokół następujących czynności:

-nawiązanie kontaktu z dziećmi;

-określenie  indywidualnych potrzeb dzieci;

-dostrzeganie i analiza sytuacji trudnych z którymi dziecko sobie nie radzi;

-dobór odpowiedniego materiału i treści nauczania;

-zastosowanie metod i form nauczania adekwatnych do możliwości poznawczych i psychofizycznych  grypy z którą pracuje

- rozwijanie zainteresowań i uzdolnień dzieci

    - analizy podejmowanych przedsięwzięć

    - dokonywanie ewaluacji postępowań edukacyjnych

         - kształtowanie motywacji do podejmowania zadań.

Zgodnie z założeniami konstruktywizmu- wiedza dziecka budowana jest  na podstawie jego własnych doświadczeń. Dzięki badaniu rzeczywistości, odkrywaniu wiedzy- dziecko wzbogaca swoje wiadomości i doskonali umiejętności. Niezwykle istotnym elementem w procesie całej edukacji jest zatem obecność dorosłego, który kieruje całym procesem nabywania wiedzy.

Kilka uwag o szkole

 

Podsumowując rozważania na temat ,,dojrzałości stwierdzam, że szkoła to nie tylko budynek i zaplecze techniczne. Szkoła to przede wszystkim dzieci ich potrzeby aspiracje, zmartwienia i kłopoty. Wreszcie uczniowskie plany i marzenia na dobrą przyszłość. Szkoła to także nauczyciele wraz z całym personelem administracyjno-obsługowym. To od ich sumienności, pracowitości, zaangażowania ,,całym serce” zależy jak będzie ta szkoła wyglądać i na jakich ludzi wychowa swoich uczniów. Słuszne bowiem wydaje się stwierdzenie Cz. Banacha, który mówi, że ,,Szkoła jest jak życie, każdy dzień pracy odbija się echem w przyszłości” . Dlatego też, aby szkoła stała się ,,dojrzała”  do roli przewodnika  dla ucznia po świecie wiedzy należy uświadomić:

-dzieciom –radość płynącą z odkrywania nowych zdolności i wzbogacania wiedzy;

-rodzicom jak doniosłe je się nabywanie określonych umiejętności na poszczególnych etapach nauki   szkolnej

 -nauczycielom ich ogromną rolę w zachęceniu lub zniechęceniu dziecka do nauki

-dyrektorom – fakt, że to właśnie  nauczyciele ,, z prawdziwego zdarzenia” powinni   tak kierować procesem edukacji aby stał się dla ucznia atrakcyjny, ponieważ

 

,,Życie osoby kreatywnej ukierunkowane jest przez nudę.

Unikanie nudy jest jednym z najważniejszych ich celów”