AUTYZM U DZIECKA - jak go rozpoznawać?

AUTYZM U DZIECKA – jak go rozpoznawać?

Metody wczesnego wykrywania

Ze względu na znaczenie wczesnej, intensywnej terapii, od wielu lat trwają badania nad sposobami wykrywania tego zaburzenia u jak najmłodszych dzieci. Związku z tym badacze w latach 80. ubiegłego wieku posługiwali się metodą analizy domowych nagrań filmowych rocznych dzieci, u których w późniejszym czasie zdiagnozowano autyzm. Badania wykazały że osłabiona reakcja na imię oraz zmniejszona wrażliwość na sygnały społeczne (np. pochwały) występowały częściej w grupie dzieci z późniejszą diagnozą autyzmu.
Kolejnym przełomowym odkryciem w rozumieniu wczesnych deficytów dzieci zagrożonych autyzmem było przeprowadzenie badań prospektywnych – czyli takich, które nie analizują danych wstecznie tylko w sposób ciągły. Na początku w badaniach brała ogromna liczba niemowląt, po to aby w momencie otrzymania przez kilka procent z nich diagnozy autyzmu badacze mogli dysponować licznymi danymi o ich dotychczasowym rozwoju. Wnioski pozwalają specjalistom na wczesne wychwycenie dzieci, o których można powiedzieć, że są zagrożone rozwojem zaburzeń ze spektrum autyzmu.

W Polsce aktualnie realizowany jest program BadaBada, którego celem jest zwiększenie dostępu do badań przesiewowych. Dzięki takim badaniom można wskazać osoby zagrożone rozwojem tego zaburzenia oraz niezwłocznie wdrożyć proces stymulowania rozwoju kompetencji społecznych i komunikacyjnych. Wczesne działanie przynosi efekt.
U wielu dzieci następuje poprawa, dzięki czemu nigdy nie spełniają kryteriów rozpoznania autyzmu. Oczywiście u części dzieci wsparcie nadal będzie potrzebne, ale poziom trudności jest mniej nasilony niż u tych dzieci, które pomoc uzyskały później.
Ważnym elementem metody wczesnego wykrywania jest wzrost świadomości na temat zaburzeń ze spektrum autyzmu oraz możliwości ich wczesnego wykrywania. Oczywiście potrzebne jest także zwiększenie dostępu do specjalistycznego wsparcia dla małych dzieci i ich rodzin. Ważne jest również, aby rodzice nie uzyskiwali nieprawdziwych informacji, tylko rzetelną diagnozę. Aby wyjaśnić dlaczego trzeba zrozumieć samo zaburzenie oraz kryteria jego rozpoznawania.
 
„Autyzm to zaburzenie, którego pierwsze objawy pojawiają się we wczesnym dzieciństwie, a następnie mają znaczący wpływ na dalszy przebieg rozwoju. Przyczyny pozostają niejasne, a możliwości przewidywania przebiegu dalszego rozwoju są ograniczone”.

Czym jest spektrum autyzmu?

„Spektrum autyzmu” –znacznie lepiej oddaje ono zróżnicowanie objawów i ich nasilenia u dzieci z tą diagnozą. Wśród nich mogą być zarówno dzieci mówiące jak i te które nie mówią, takie które są bierne i niereagujące na próby nawiązania kontaktu, jak i te aktywne. Niektóre dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu prezentują zachowania dziwaczne, stereotypowe, które pozwalają szybko dostrzec ich „inność”. Natomiast zachowanie innych nie wzbudza niepokoju – na podstawie krótkiej obserwacji nie sposób dostrzec ich problemów. Obraz zaburzenia u każdego dziecka zmienia się w czasie – niektóre cechy się uwypuklają, a inne w trakcie terapii zmniejszają się lub znikają.

Autyzm diagnozowany jest w przypadku stwierdzenia występowania zaburzeń w trzech obszarach:

•    mowy i komunikacji,
•    relacji społecznych,
•    ograniczone wzorce zachowań (nieprawidłowa zabawa, schematyczne działania).

Mowa i komunikacja

Ewidentną trudnością może być brak mowy lub jej istotne opóźnienie. Należy jednak wiedzieć, że duża grupa dzieci z autyzmem posługuje się mową, ale występują
u nich jednakspecyficzne cechy. Dziecko przeważnie formułuje polecenia, prośby i rozkazy, rzadko używa języka, aby opisać swoje emocje, by dzielić się wrażeniami, ma trudności
z opowiadaniem, co lubi, o czym marzy. Zwrócić trzeba uwagę na zjawisko echolalii, czyli powtarzania zasłyszanych zwrotów, słów lub fragmentów tekstu.
Echolalia może być bezpośrednia – gdy dziecko powtarza za dorosłym jego wypowiedzi lub odroczona – gdy dziecko „cytuje” wypowiedzi dorosłych lub treści bajek po pewnym czasie. U niektórych dzieci pojawiają się słowa i zadania adekwatne do sytuacji,
w której są wypowiadane, ale nie służą one komunikacji. Można także zaobserwować trudności z uczestnictwem w dialogu – dziecko mówi, ale nie rozmawia, nie zadaje pytań lub te zadawane są powtarzalne, dotyczą wybranego tematu. Czasami można zaobserwować wypowiadanie przez dziecko całych dialogów, czyli z rozpędu mówi kwestie obu uczestników rozmowy. U dzieci tych mogą też pozostawać trudności komunikacji, niezależnie od poziomu umiejętności językowych. Często występują ograniczenia
w rozumieniu języka, w różnym nasileniu. Dzieci mają trudności z rozumieniem wypowiedzi zawierającej prośbę wyrażaną nie wprost, z rozumieniem pytań lub wypowiedzi, które nie dotyczą bieżącej sytuacji.

Zaburzenia rozwoju społecznego

Dzieci w wieku przedszkolnym potrafią współpracować, rywalizować, naśladować, są wrażliwe na sygnały społeczne: pochwały i upomnienia. Intuicyjne poruszają się w świecie intencji, rozpoznają emocje, potrafią reagować empatycznie. Dzieci z zaburzeniami autyzmu mają z tymi kompetencjami trudności. Częściej nie rozumieją sytuacjispołecznych, mogąreagować nieadekwatnie, śmiejąc się lub uderzając dziecko, które płacze. W relacji z dzieckiem z autyzmem to dorosły jest odpowiedzialny za udaną interakcję i to on musi zabiegać o uwagę, motywować do podtrzymywania kontaktu i komunikacji.
Trudności społeczne mają charakter bierności – kiedy dziecko przejawia mało spontaniczne inicjatywy. Drugi to wycofanie – kiedy dziecko unika udziału w interakcji. Często także mamy do czynienia z  nieadekwatnym, dziwacznym zachowaniem społecznym – dziecko jest aktywne, ale środki których używa do nawiązania kontaktu, są niedostosowane do sytuacji lub kontekstu.

Ograniczone wzorce zachowań

Dziecko w wieku przedszkolnym charakteryzuje ogromna wszechstronność – podejmuje zróżnicowane zabawy, biega, rysuje, bawi się zabawkami, uczestniczy
w grupowych zabawach z rówieśnikami. Natomiast część dzieci z autyzmem cechuje brak podejmowania zabaw, nie sięgają po zabawki. Biegają po pomieszczeniu, zapatrują się na padające światło0 lub kręcą się w koło. W przypadku innych dzieci zainteresowania mogą być wyraźnie zogniskowane na wybranych czynnościach, do których często wracają. Dziecko układa klocki w podobne układy, autkami jeździ po jednej trasie lub po krawędzi stołu. Części dzieci ma trudności gównie ze społecznym aspektem zabawy – bawią się na niby, jednak nie zgadzają się na udział innych: chcą aby zabawa przebiegała według ich scenariusza. Bez wsparcia dorosłego,  dziecko z autyzmem często nie potrafi bawić się z innymi dziećmi, ale także w sposób do nich podobny, czego wynikiem jest wzrastający poziom izolacji społecznej. Wraz z autyzmem może także występować trudności związane z przetwarzaniem bodźców zmysłowych, określane jako zaburzenia integracji sensorycznej. Dzieci unikają lub w nadmiarze dążą do pewnych bodźców: dźwięku, dotyku, wybranych faktur, ruchu.

Należy podkreślić że nie pojedynczy objaw, a ich konstelacja może pozwolić na rozpoznanie autyzmu lub innych zaburzeń ze spektrum autyzmu. Jeżeli choć część opisanych wyżej trudności zauważymy u dziecka to warto skierować je na specjalistyczną diagnozę.

Im wcześniej skierujemy dziecko na diagnozę, tym większa szansa na poprawę jakości życia dziecka i jego funkcjonowania w świecie społecznym.


Tekst opracowany na podstawie artykułu Anny Szczypczyk „Autyzm u dziecka – jak go rozpoznawać”. Poradnia Rozwoju Dziecka i Rodziny CRESCO

Elżbieta Rosa-Nowak